Deich mBliana na gCuimhneachán: Clár 2023 á fhoilsiú

Is í 2023 an bhliain dheireanach de Chlár Deich mBliana na gCuimhneachán agus clúdóidh sé na hócáidí céad bliain ar chuid de na hionsaithe is mó a tharla sa Chogadh Cathartha, chomh maith le deireadh a chur leis an gcoimhlint. Aithneofar garspriocanna tábhachtacha cultúrtha agus sochaíocha freisin, lena n-áirítear bronnadh an Duais Nobel sa Litríocht ar Yeats i mí na Samhna 1923 agus comóradh céad bliain ar ligean isteach Shaorstát Éireann chuig Conradh na Náisiún i mí Mheán Fómhair.

Chun foilsiú an chláir imeachtaí a chomóradh, bhí áthas ar Stiúrthóir LNÉ, an Dr Audrey Whitty, fáilte a chur roimh an Aire Martin, An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, in éineacht leis an Dr Maurice Manning, Cathaoirleach an GCS (Grúpa Comhairleach Saineolaithe) agus an Dr Martin Mansergh, Leas-Chathaoirleach an GCS, chun breathnú ar rogha míreanna stairiúla ón mBailiúchán Náisiúnta. Thug an chuairt aitheantas don ról ríthábhachtach a bhí ag na Forais Chultúrtha Náisiúnta i nDeich mBliana na gCuimhneachán 2012-2023 ó thús deireadh an Chláir.

I measc na míreanna bailiúcháin a bhí ar taispeáint bhí:

Bonn Nobel WB Yeats, le dioplóma.

Bronnadh Bonn Ór na Duaise Nobel ar WB Yeats i mí na Samhna 1923. Bronnadh an duais ar Yeats ‘as a chuid filíochta i gcónaí inspioráideach, a chuireann spiorad an náisiúin iomláin in iúl i bhfoirm ard-ealaíonta’.

Ba é freagra Yeats ná ‘Measaim gur lú an onóir seo a tháinig chugam mar dhuine aonair ná mar ionadaí do litríocht na hÉireann, tá sé mar chuid d’fháilte na hEorpa chuig an Saorstát.’ https://catalogue.nli.ie/Record/vtls000729060   

Barry Fitzgerald, Eileen Crowe, Arthur Shields & Sara Allgood in The Glorious Uncertainty le Brinsley MacNamara , ealaíontóir Plunkett, Grace Gifford, 1923. 

Inscríbhinn le peann luaidhe ar verso: Eagarthóir “Dublin Magazine” mura bhfuil sé oiriúnach, fill ar an bpointe boise chuig Mrs. Joseph Plunkett, 49 Ascaill Philipsburg, Fionnradharc, Baile Átha Cliath (Stampaí faoi iamh). Ba í Grace Plunkett, an t-ealaíontóir, baintreach Shínitheoir 1916 Joseph https://catalogue.nli.ie/Record/vtls000224744 

Cóip de chiorclán Litir Ordaithe Airm Speisialta, Aibreán 1923.

Ordú Speisialta Airm dar dáta 27 Aibreán 1923, arna eisiúint ag Arm Poblachtach na hÉireann, maidir le hionsaitheacht a chur ar fionraí ag meán lae, 30 Aibreán 1923. Ba é an sos comhraic seo ná deireadh le Cogadh Cathartha na hÉireann. (MS 31,258/12 – Páipéir Florence O’Donoghue).

Dréacht lámhscríbhinne Juno and the Paycock le Sean O’Casey, 1923.

Cuimsíonn sé na chéad dréachtaí de Ghníomhartha I agus II, agus blúirí de Ghníomh III, achoimre ar an dráma a leagadh síos le linn an Chogaidh Chathartha, mar aon le liostaí iomadúla de charachtair, nótaí agus tuairimí, agus dhá sceitse peann luaidhe de chloigeann an Chaptaein Boyle i bpróifíl. https://catalogue.nli.ie/Record/vtls000731617

 

Leabhar cuairteoirí Cuala Industries agus Cuala Press ó circa 1908-1928.

Tá thart ar 1,900 síniú le seoltaí den chuid is mó, lena n-áirítear iad siúd le WB Yeats agus Maud Gonne, Jack B. Yeats, Sarah Purser, Elizabeth Bowen, Lady Augusta Gregory, George Russell, Thomas MacDonagh, Constance Markievicz, Eva Gore-Booth, Florence Farr, Isabel, Lady Aberdeen, Mainie Jellett, Susan Mitchell, George Bernard Shaw agus na céadta pearsa cultúrtha tábhachtacha as Éirinn, Sasana, Meiriceá agus níos faide i gcéin. https://catalogue.nli.ie/Record/vtls000302833

 

Líníochtaí uiscedhaite le Charles Shannon de na róbaí glasa, a mhol Hugh Kennedy, mar Phríomh-Bhreitheamh, do Chúirt Uachtarach nua na hÉireann.

Hugh Kennedy [1879-1936], an chéad Ard-Aighne agus an chéad Phríomh-Bhreitheamh ar Shaorstát Éireann, cartlann bheag de dhoiciméid, de litreacha, de líníochtaí agus de ghrianghraif.

Seo cnuasach de líníochtaí uiscedhaite de na róbaí glasa a mhol Kennedy mar Phríomh-Bhreitheamh (ar mholadh WB Yeats) do Chúirt Uachtarach agus Ardchúirteanna nua na hÉireann, bunaithe ar na róbaí a chaith na Breithiúna Gaelacha de réir dealraimh. Níor chuir comhghleacaithe Kennedy fáilte roimh an moladh, agus nuair a mhol Yeats tairiscint ón Seanad ar an gceist, cailleadh an deighilt trí vóta amháin.  (PD Acc. 2022/06 (1) – Páipéir Hugh Kennedy).

Scáileán ríomhaire a thaispeánann suíomh gréasáin cartlainne ónár mBailiúcháin Dhigiteacha a bhaineann le Deich mBliana na gCuimhneachán.

I láthair na huaire tá breis is 100 bailiúchán agus breis is 4,000 suíomh gréasáin roghnaithe i gcartlann gréasáin LNÉ atá curtha ar taifead agus ar fáil go hoscailte ar líne do chách. Gabhann an chartlann seo atá ag fás go leanúnach saol comhaimseartha ar líne na hÉireann agus cuimsíonn sí bailiúcháin a léiríonn litríocht agus teanga na hÉireann, polaitíocht, sochaí agus cultúr na hÉireann chomh maith le láithreáin ghréasáin na ngníomhaireachtaí Rialtais láir agus áitiúla, lena n-áirítear a bhfoilseacháin ar líne. Tá dhá bhailiúchán sa chartlann a bhaineann go háirithe le DNC agus ónar tógadh an roghnú, bailiúchán Deich mBliana na gCuimhneachán agus an bailiúchán Ag Cuimhneamh ar 1916, Taifeadadh 2016. Tá láithreán gréasáin oifigiúil clár Deich mBliana na gCuimhneachán curtha ar taifead sa chartlann go minic le blianta beaga anuas.

Tá Clár DOC 2023 bunaithe ar na treoirphrionsabail atá leagtha amach ag an nGrúpa Comhairleach Saineolaithe (GCS) ar Chomóradh Céad Bliain, agus tá sé bunaithe ar thuairimí an Ghrúpa Comhairliúcháin Uile-Pháirtí ar Chomóradh. Leanfaidh comhpháirtithe stáit, údaráis áitiúla, na Forais Chultúrtha Náisiúnta, institiúidí foghlama, caomhnóirí taifead, eagraíochtaí meán agus craolacháin, ealaíontóirí agus pobail chruthaitheacha lena ról ceannaireachta maidir le gnéithe cláir a fhorbairt agus a sheachadadh a thacaíonn le rannpháirtíocht measúil an phobail leis na comóradh céad bliain seo agus le téamaí níos leithne. . Tá cruinneas staire, slánchúis acadúil agus fionnachtain chartlainne arís mar phríomhghné den chlár comórtha don bhliain deiridh seo.

Cuireann an clár imeachtaí raon tionscnamh agus tionscadal tarraingteach agus inrochtana i láthair chun comóradh a dhéanamh ar céad bliain tábhachtach a tharla i mbliana agus ina n-áirítear na buaicphointí:

• Searmanas foirmiúil le haghaidh nóiméad athmhuintearais chun cuimhneamh a dhéanamh ar gach duine a fuair bás sa Chogadh Cathartha
• Clár nua trí bliana agus infheistíocht €3.6m i dTaisce Taifid Fíorúla na hÉireann
• Tionscadal nua maidir le mapáil dhigiteach le COC ag mapáil básanna i gCogadh Cathartha na hÉireann agus cláir thaighde agus for-rochtana a dtéann leis
• Clár chun iontráil na hÉireann chuig Conradh na Náisiún a chomóradh lena n-áirítear taispeántas nua sa Chartlann Náisiúnta
• Comhpháirtíocht nua le Cumann Yeats ina ndéanfar comóradh ar WB Yeats a bhuaigh Duais Nobel sa Litríocht in 1923
• Béim leanúnach ar chomóradh faoi stiúir an phobail, le hinfheistíocht €1.8m in údaráis áitiúla chun tacú le cuimhneacháin chéad bliain áitiúla

Tá an clár iomlán ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla anseo.   

Ag labhairt faoin bhfoilsiú inniu, dúirt an Taoiseach Leo Varadkar T.D.: “Le 10 mbliana anuas, mar phobal agus mar náisiún, rinneamar iarracht bogadh ón gcuimhne agus ón stair chonspóideach - go minic fós an-phearsanta agus an-íogair - go dtí machnamh aibí agus iniúchadh stairiúil ar na himeachtaí a mhúnlaigh ár dtír. Ní próiseas éasca nó gan chonspóid a bhí ann i gcónaí; ach rinneamar ár ndícheall tuiscint níos fearr a fháil, agus a admháil go bhféadfadh stair choiteann a bheith againn, ach nach bhfuil cuimhne nó tuiscint choiteann againn i gcónaí ar imeachtaí agus ar a dtionchair. 

Gabhaim buíochas leis an Sainghrúpa Comhairleach do Chuimhneacháin Chéad Bliain as an treoir a chuir siad ar fáil le linn na tréimhse seo, leis an nGrúpa Comhairliúcháin Uile-Pháirtí do Chuimhneacháin Chéad Bliain as a n-ionchur, agus  leis na príomhpháirtithe leasmhara chomh maith, agus tá buíochas ar leith ag dul do na húdaráis áitiúla i gcomhar lena bpobail, a sheachaid clár machnamhach agus caolchúiseach go seasta chun aird an phobail a dhíriú ar an tréimhse chasta staire seo. Is ar chuimhneachán faoi stiúir an phobail atá cur chuige an Stáit i leith an chomórtha bunaithe.  Chonaiceamar sampla tábhachtach de seo le déanaí i gCiarraí le hiniúchadh macánta agus críochnúil ar thionchar agus ar oidhreacht an chogaidh chathartha i gCiarraí agus go náisiúnta.”

Dúirt an Tánaiste Micheál Martin T.D.: “Tá áthas orm gur labhair mé ag roinnt de na príomhimeachtaí comórtha le dhá bhliain anuas agus chuir aibíocht na díospóireachta, fairsinge an Chláir, agus toilteanas mhuintir na hÉireann glacadh le scéalta ár staire i bhfeidhm go mór orm.

Gabhaim buíochas le gach duine a chuidigh go tuisceanach agus go sainiúil leis an tsraith imeachtaí seo chun comóradh a dhéanamh ar an tréimhse seo. Déanaimid machnamh ar chomóradh céad bliain dúshlánach i mbliana, ach tá tacaíocht ar fáil dúinn sa mhachnamh seo i saothar ár n-institiúidí foghlama, ár staraithe agus ár gcartlannaithe, institiúidí náisiúnta cultúir, údaráis áitiúla, ealaíontóirí agus pobail chruthaitheacha. Agus áirítear i mbliana ceiliúradh ar chéad bliain ó tháinig Éire isteach i gConradh na Náisiún, céim shuntasach agus dhearfach chun cinn an Stáit sa saol idirnáisiúnta. Le 10 mbliana anuas, is mór an tionchar a bhí ag rannpháirtíocht ar na cuimhneacháin – tionscnaimh chruthaitheacha atá barántúil go stairiúil, ina ndírítear ar shaoránaigh agus ar lucht féachana ilghnéitheach de gach aois agus traidisiún a mhealladh.” 

Dúirt an tAire Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, Catherine Martin T.D.: “Gabhaim buíochas ó chroí leis na páirtithe leasmhara go léir a chuidigh go díograiseach agus go tuisceanach le linn Dheich mBliana na gCuimhneachán, go háirithe leo siúd a bheidh i gceannas ar thionscnaimh sa bhliain dheireanach seo. Le chéile, thugamar aghaidh ar chastacht ár gcuid staire agus ar na dúshláin a bhaineann leis an gcomóradh, agus leanfaimid ar aghaidh ag déanamh amhlaidh i mbliana agus muid ag dul tríd an gcéim dheireanach íogair seo, ina léireofar teacht chun cinn Stát neamhspleách na hÉireann le linn an Chogaidh Chathartha a d’fhág lorg domhain ar an tír.  Cé go mb’fhéidir go raibh éagsúlacht ag baint leis na dearcthaí, thugamar faoi dhíospóireacht agus plé measúil, le tacaíocht ó neart scoláireachta agus ábhair ó chartlanna náisiúnta agus áitiúla, lena n-áirítear foinsí digiteacha nua. Ghlac ár n-ealaíontóirí páirt freisin, le lucht féachana nua agus seanbhunaithe, agus iad ag iniúchadh na n-imeachtaí agus na dtéamaí stairiúla faoi Shnáithe Shamhlaíocht Chruthaitheach an Chláir. Tugtar tacaíocht bhreise don ghné seo i gClár 2023 trí ART:2023, Clár Chumann Yeats ina ndéanfar comóradh ar bhronnadh Duais Nobel sa Litríocht ar WB Yeats in 1923 agus tacaíocht leanúnach do Ghradam Markievicz agus do scéim na nEalaíontóirí Cónaithe.”

Dúirt an Dr. Maurice Manning, Cathaoirleach an tSainghrúpa Chomhairleach: “Rinneadh dul chun cinn suntasach sa staireagrafaíocht le deich mbliana anuas. Má thugaimid breithiúnas ar an tionscnamh ó thaobh taighde agus foilseachán  de, chonaiceamar glúin nua éirimiúil, nuálaíoch agus misniúil scoláirí ag teacht chun cinn, leathnú mór ar theorainneacha na n-ábhar a ndearnadh neamhaird orthu nó a seachnaíodh go dtí seo - ról na mban, an chaoi a gcaitear le mionlaigh, ceisteanna deacra sóisialta agus sochaíocha, na healaíona agus an cultúr, gan ach cúpla ceann a lua.  Saothar ceannródaíoch atá i gcuid mhaith den obair seo - agus leanfar leis i mbliana agus amach anseo.  Bhí áthas ar mo chomhghleacaithe sa Sainghrúpa Comhairleach, lena n-áirítear an Dr Éamon Phoenix nach maireann, tacaíocht agus treoir a sholáthar sa tionscnamh tábhachtach seo de chuid an Rialtais.”

Dúirt an Dr. Martin Mansergh - Leas-Chathaoirleach an tSainghrúpa Chomhairleach: “Ní raibh baint ag Deich mBliana na gCuimhneachán le stair oifigiúil an Stáit ná le ceartchreideamh nua a bhunú. Admhaítear go hoscailte go bhfuil go leor snáitheanna insinte éagsúla ann. Is éard a bhí i gceist leis an tionscnamh ná comhbhrón a dhéanamh a tháinig as tuiscint níos leithne, gan a cheangal ar aon duine a ndílseachtaí a thréigean. Ní dhearnadh aon iarracht caillteanais na réabhlóide a cheilt i measc na bhfíor-éachtaí atá le ceiliúradh.”

Dúirt an Dr. Audrey Whitty, Stiúrthóir Leabharlann Náisiúnta na hÉireann: “Múnlaíodh Éire sa tréimhse idir 1912 agus 1923. Mar choimeádaí cuimhne na hÉireann, bhí ról fíorthábhachtach ag Leabharlann Náisiúnta na hÉireann maidir le tús a chur le plé faoin am atá thart agus faoin lá atá inniu ann. Déanann an tionchar cumhachtach atá ag ár mbailiúchán i gcónaí, agus úsáid ár mbailiúchán náisiúnta ar bhealach comhoibritheach cuimsitheach chun stair 100 bliain ó shin a fhiosrú, raon insintí agus guthanna nach gcloistear go minic a dhlisteanú. Tacaíonn an riachtanas seo agus léiríonn sé aidhmeanna straitéiseacha an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán go n-aontaíonn an cultúr muidne, go gcuireann sé tearmann ar fáil dúinn, chomh maith le spás dúinn le machnamh a dhéanamh ar an todhchaí atá uainn dár dtír agus dá caidreamh leis an domhan."

Grianghraif le Marc O’Sullivan.